| TS.DS. Nguyễn Hữu Đức Đại học Y Dược TP.HCM Trước đây, các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) cổ điển như aspirin, diclofenac, naproxen, ibuprofen... được dùng phổ biến để điều trị viêm đau trong các bệnh lý xương khớp như viêm xương khớp (thoái hóa khớp) và viêm khớp dạng thấp nhờ có tác dụng chống viêm giảm đau. Các NSAID có tác dụng chống viêm giảm đau do ức chế cyclooxygenase (viết tắt là COX) là enzym tham gia tổng hợp các prostaglapdin (PG) từ acid arachidonie. Vào năm 1992, người ta phát hiện COX có 2 đồng phân gọi là 2 đồng dạng (isoforn) hoặc 2 đồng enzym (isoezym), tức chúng rất giống nhau chỉ khác một số acid amin trong cấu trúc, đó là C0X-1 và C0X-2. C0X-1 được gọi là đồng enzym cấu tạo (constitutive isoenzyme) vì có sẵn ở các mô giúp tổng hợp các PG có vai trò bảo vệ thận (ổn định nội mô), bảo vệ niêm mạc dạ dày – tá tràng, tác động đến quá trình kết tập tiểu cầu. COX –2 được gọi là đồng enzym cảm ứng (inducible isoenzyme) vì COX-2 chỉ khởi phát hoạt động khi có sự xuất hiện của tác nhân gây viêm và xúc tác phản ứng tổng hợp các PG gây viêm. Sự phát hiện COX-1 và COX-2 giúp người ta hiểu được vì sao các NSAID cổ điển vừa có tác dụng chống viêm giảm đau tốt đồng thời gây nhiều tác dụng phụ như gây viêm loét dạ dày, tá tràng, gây rối loạn đông máu đưa đến xuất huyết, làm hại thận. Đó là vì NSAID cổ điển ức chế cả hai COX-1 và COX-2. Từ sự phát hiện và từ kết quả nghiên cứu về vai trò khác nhau của COX-1 và COX-2 đưa đến việc nghiên cứu tìm ra huốc NSAID mới gọi là thuốc ức chế chọn lọc COX-2. Tức là nghiên cứu tìm ra thuốc chỉ ức chế không cho COX-2 hoạt động nhằm ngăn chận sự tổng hợp các PG gây viêm gây đau, đồng thời thuôc không hoặc ít tác động đến COX-2, vẫn duy trì hoạt động của enzym có tính bảo vệ này. Một số thuốc đã đuợc công nhận ức chế COX-2 là: nimesulid, meloxicam, celecoxib, rofecoxib, valdecoxib.
Trước đây, khi người bệnh bắt buộc dùng lâu dài thuốc NSAID cổ điển, các nhà điều trị luôn phải nghĩ đến các biện pháp phòng chống tác dụng phụ gây tổn hại niêm mạc dạ dày – tá tràng như: - Dùng thuốc có dạng bào chế giảm kích ứng niêm mạc (như dùng Aspirin PH8 ở ruột, dạng đệm, hòa tan, tiêm v.v...) - Dùng thêm thuốc bảo vệ niêm mạc (như kết hợp dùng misoprostal) hoặc thuốc chống tiết acid (như omeprazol). - Không kết hợp hai hoặc nhiều NSAID với nhau (không tăng hoạt tính mà chỉ tăng độc tính). - Sử dụng liều thấp nhất ban đầu và tăng đến đạt hiệu quả. - Uống thuốc ngay sau bữa ăn (nếu dùng dạng thuốc bao tan ở ruột nên uống trước bữa ăn 1 giờ). Nay, các nhà điều trị có chọn lựa mới là sử dụng thuốc ức chế cox-2 để giảm thiểu nguy cơ bị tổn hại niêm mạc dạ dày – tá tràng đưa đến viêm loét . Những tưởng thuốc ức chế cox – 2 là loại thuốc tối ưu đạt độ an toàn cao thì một sự kiện đã xảy ra cho một coxib là rofecoxib. Vào cuối tháng 9 năm 2004, công ty dược phẩm sản xuất thuốc rofecoxib đã tuyên bố chủ động thu hồi, rút thuốc này ra khỏi thị trường toàn thế giới. Nguyên nhân là vì công ty đang tiến hành một nguyên cứu đánh giá hiệu quả của rofecoxib 25mg trong phòng ngừa sự tái phát polyp đại - trực tràng ở các bệnh viện bị bệnh u tuyến ( adenoma) nửa chừng thì bị xảy ra sự cố . Nguyên cứu có tên APPROVE (Adenomatous Polyp Prevention on Vioxx) dự kiến kéo dài trong 3 năm với sự tham gia 2600 bệnh nhân có so sánh với placebo (giả dược). Tuy nhiên, sau 18 tháng tiến hành nghiên cứu sử dụng liên tục rofecoxib, người ta ghi nhận nguy cơ bị biến cố tim mạch bắt đầu gia tăng như bị nhồi máu cơ tim và tai biến mạch máu não. Thế là vì uy tín và tim thần trách nhiệm, công ty dược phẩm chủ động thu hồi rofecoxib trên toàn thế giới . Như vậy, cho tới nay con người vẫn chưa có được loại thuốc NSAID gọi là hoàn hảo. Một số thuốc mới gọi là ức chế chọn lọc COX-2 sau một thời gian sử dụng cho thấy có một số ưu điểm đồng thời cũng lộ một số nhược điểm. Các thuốc này, cũng giống như bất cứ loại thuốc mới nào, cần có thời gian thẩm định đầy đủ các đặc tính điều trị và cả những hạn chế, cũng như cần được sử dụng với sự thận trọng đúng mực. Đối với nước ta với đa số người dân còn nghèo, cần đề cao “trị liệu từng bước” (Step therapy, được đề xuất từ một nghiên cứu có tên Express Scripts’ Study vào năm 2002). Tức là bước đầu tiên dùng NSAID cổ điển đối với người mới bị bệnh không có tiền sử viêm loét dạ dày - tá tràng, chỉ khi thật cần thiết mới tiến đến dùng thuốc ức chế COX-2 thường là đắt tiền. Hiện nay, các thuốc NSAID cổ điển vẫn còn giá trị sử dụng đối với đông đảo người dân nhờ rẻ tiền và tích lũy nhiều kinh nghiệm sử dụng. Vấn đề là các nhà chuyên môn cần thông tin và hướng dẫn sử dụng thuốc cho thật tốt. |
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét